معاصر اؤزبک تورک ادبیاتی‌نین پارلاق اولدوزو

 

«چولپان»

 

 

 

آگوست آیی‌نین 31-نجی گونو، اؤزبک خالقی‌نین استقلال گونودور. اون بئش ایل بوندان قاباق، بیرینجی دؤنه اولاراق، «اؤزبک جمهوریتی» اؤز استقلالینی الده ائتمیشدیر. بوگون اؤزبک شنلیک و بایرام گونلری‌دیر. بیز تورکجه همشهری طرفیندن، اؤزبک باجی- قارداشلاریمیزا بو گونو تبریک ائدیب، بو نمره‌میزدن «قارداش ادبیاتی» سوتونونون باشلانیشی اعلام ائدیریک. بو سوتوندا، سیزه دونیادا یاشایان تورک دیللی اؤلکه‌لرین ادبیاتیندان نمونه‌لر وئره‌جه‌ییک و بو نومره‌نی ایسه اؤزبک قارداشلاریمیزین استقلال بایراملارینا گؤره، اؤزبک ادبیاتینا اختصاص وئرمیشیک.

 

* * *

 

20-نجی عصر اؤزبک شعری‌نین ان بؤیوک ملّی شاعیری دیر عبدالحمید سلیمان اوغلو چولپان. 1893 ایلینده اندیجان شهرینده آنادان اولدو. ایلک تحصیلینی اندیجاندا گؤردو. تورک دیلی‌نین مختلف قوللارینی، هابئله عرب و فارس دیللرینی اؤیرندی. داها سونرا روس مکتبینده تحصیلینه داوام ائتدیره‌رک، روسجانی دا اؤیرندی و روس دیلی واسطه‌سیله، مدرن غرب ادبیاتی ایله‌ده تانیش اولدو. 1914-1917-نجی ایللرده ملّی بیر غزئته‌چی کیمی چالیشسا دا، داها آرتیق مدرن شعرلری ایله شهرت قازاندی چولپان.

 

ایلک شعرلری 1922 ده یاییلدی. «بولاق‌لار» کیتابی اونون ایلک شعر کیتابی‌دیر. سونراکی ایللرده اویغانیش «اویانیش»-1924، تان سیرلاری – 1926، ساز و چور (1930-لاردا) آدلی شعر مجموعه‌لرینی بوراخدی. سووت‌لره مدحیه یازماق عوضینه، ملّی شعرلر یازان چولپان بیر چوخ ملی شاعیر و یازیچی کیمی سووت حکومتی طرفیندن تضییق و سیخینتی‌یا معروض قالمیشدی.

 

دفعه‌لرجه تعقیب اولونان شاعیر، نهایت استالینین قانلی تصفیه‌لری ایله مشهور اولان 1937-نجی ایلینده توتولدو و بیر ایل سورغو و شکنجه‌دن سونرا 1938-نجی ایلده اؤلدورولدو.

 

عثمانلی تورکجه‌سینده یازدیغی بیر شعرده وصف ائتدیگی کیمی 20-نجی عصر، اونون دا بو عصردن اومدوغو بیر چوخ اومیدی بوشا چیخارمیشدی:

 

بو ایمیش: بیلگی‌-فن، هنر عصری

 

بو ایمیش: یوکسلن بشر عصری،

 

حادثات اؤیله گؤستریرکی بو عصر

 

یالینیز: شر و شر و شر عصری! …

 

بورادا اونون «سیرلاردان» و «خالق» آدلی ایکی شعرینی وئره‌رک شاعیری رحمتله آنیریق.

 

 

سیرلاردان

 

 

بیر توتام1 ساچلارین منیم الیمده

 

توپلاییب اؤپم می یا داراییب آچام؟

 

سیر دئییب قوینومدا ساخلادیغیمی

 

سیر دئییب ساخلایام یا ائله ساچام؟

 

***

 

ساچیلان ساچین تک ساچیلسا سیررین

 

آل یاناقلارینی کیمه توتاسان؟

 

اؤزون کی، «اونلاردا وفا یوخ!» دئدین،

 

نییه بس اونلارین آرخاسینجاسان؟

 

***

 

آچیلان قولوما دولانان تنین،

 

کؤنلوندن ذرّه‌جه خبر وئرمه‌سه،

 

منه یاخینلاشما! ای، دیری بوسه!

 

«سئودیم» دئدیکلرین، یالاندیر سنین!

 

(تاشکند – 1925)

 

خالق

 

خاق دنیزدیر، خالق دالغادیر، خالق گوجدور

 

خالق عصیاندیر، خالق آلوودیر، خالق اؤج2 دور …

 

خالق قاوزانسا، گوج یوخدور کی دوردورسون؛

 

قوت یوخ کی خالق ایستگین یوخ قیلسین.

 

خالق عصیانی سلطنتی یوخ قیلدی،

 

خالق ایسته‌دی تاج و تخت‌لر ییخیلدی …

 

خالق ایسته‌سه آزاد اولسون بو اؤلکه،

 

گئتسین اونون باشی اوستوندن کؤلگه،

 

بیر قاوزانار، بیر کؤپورر، بیر قاینار،

 

بیر آتیلار، بیر کؤکره‌یر، بیر اوینار،

 

یوخلوغو دا، آجلیغی‌ دا یوخ ائدر،

 

اؤز یوردونو هر بیر شیئه توخ ائدر …

 

بوتون گوجو خالق ایچیندن آلالیم،

 

قوجاق آچیب، خالق ایچینه وارالیم!3

 

(اویغانیش مجموعه‌سی – 1922)

 

 

اتک یازیلار: ـــــــــــ

 

1) توتام: دسته

 

2) اؤج: انتقام

 

3) وارماق: گئتمک

 

 

 

________________________

 

تورکجه همشهری